UYGULAMA ALANI GİDEREK ARTAN ARABULUCULUKTA KULLANILAN DİJİTAL YÖNTEMLER
Ahmet ÇETİNKAYA / Sanayi ve Teknoloji Uzmanı (Hukuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü)
Gelişmiş ülkelerde sıklıkla ve başarıyla uygulanan arabuluculuk kavramı mevzuatımızda ilk defa 7/6/2012 tarihli ve 6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanununun yürürlüğe girmesiyle kendine yer bulmuştur. Her ne kadar 2012 yılına kadar resmi olarak arabuluculuk kavramıyla karşılaşmamış olsak da yaşadığımız coğrafya, taşıdığımız kültürel ve sosyolojik özelliklerin sonucu olarak hemen hemen hepimiz “40 Yıllık Husumeti Bitiren Anlaşma” veya “Her İki Aile Arasında Yıllardır Süregelen Anlaşmazlığın Sona Ermesi Coşkuyla Kutlandı” türünden manşetlere rastlamışızdır. Kanımızca, bu kadim coğrafyada yıllardır uygulanan arabuluculuk pratiğinin 2012 yılında yapılan düzenlemeyle hukuki zemine oturtulduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. İhtiyari ve Zorunlu Arabuluculuk 6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanununun 1/(2) ve 2/(1)-(b) maddeleriyle Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu Yönetmeliğinin 4/(1)-(c) maddesine göre arabuluculuk; aile içi şiddet iddiasını içeren uyuşmazlıklar hariç olmak üzere, yabancılık unsuru taşıyanlar dâhil tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri iş veya işlemlerden doğan özel hukuk uyuşmazlıklarının çözümünde uygulanan; sistematik teknikler uygulayarak, görüşmek ve müzakerelerde bulunmak amacıyla tarafları bir araya getiren, onların birbirlerini anlamalarını ve bu suretle çözümlerini kendilerinin üretmesini sağlamak için aralarında iletişim sürecinin kurulmasını gerçekleştiren, tarafların çözüm üretemediklerinin ortaya çıkması hâlinde çözüm önerisi de getirebilen, uzmanlık eğitimi almış olan tarafsız ve bağımsız bir üçüncü kişinin katılımıyla ve “ihtiyarî” olarak yürütülen uyuşmazlık çözüm yöntemi olarak tanımlanmaktadır. Bununla birlikte; 6325 sayılı Kanuna 2018 yılında eklenen 18/A maddesinde, 12/10/2017 tarihli ve 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu’nun 3’üncü maddesinde, 13/1/2011 tarihli ve 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununa 2018 yılında eklenen 5/A maddesinde, 7/11/2013 tarihli ve 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanuna 2020 yılında eklenen 73/A maddesinde yer alan hükümler çerçevesinde arabuluculuğun ihtiyari olması kuralına birtakım istisnalar getirilerek uyuşmazlığı mahkeme önüne taşımadan önce arabuluculuğa başvurulmasını zorunlu tutan “dava şartı arabuluculuk” müessesesi de hâlihazırda uygulanmaktadır. Elektronik Ortamda Başvuru İmkânı Uygulanmaya başlandığı ilk yıllarda arabuluculuğa başvuru 6325 sayılı Kanunun 18/A/(4) maddesiyle Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu Yönetmeliğinin 23/(1) maddesi çerçevesinde adliyelerde bulunan adliye arabuluculuk bürolarına, adliye arabuluculuk bürosu kurulmayan yerlerde ise görevlendirilen sulh hukuk mahkemesi yazı işleri müdürlüğüne bizzat giderek başvuru formu doldurulmak suretiyle yapılıyordu. Ancak Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu Yönetmeliğinin 23/(3) maddesinde yer alan “başvuru, dilekçe ile veya bürolarda bulunan formların doldurulması suretiyle yahut elektronik ortamda yapılabilir” hükmüne istinaden zaman içerisinde Adalet Bakanlığı Bilgi İşlem Müdürlüğü tarafından Ulusal Yargı Ağı Projesinde (UYAP) yapılan bir güncelleme ile yeni ve son derece önemli bir özellik devreye sokulmuştur. Avukat Portal ve Vatandaş Portal üzerinden gerçekleştirilmesi mümkün olan başvurular aracılığıyla, adliyeye ya da arabuluculuk bürosuna gitmeden arabuluculuk başvurusu yapılması mümkün kılınmıştır. 29 Haziran 2020 tarihinden bu yana yürürlükte olan söz konusu özellik sayesinde, artık hem vatandaşlar hem de taraf vekili olan avukatlar, internet üzerinden başvuru yapabilmektedirler. Üstelik bu gelişme, ilk 3 günlük süreçte toplam 2 bin 905 adet başvuruyla karşılaşmıştır (URL1, 2022). İlk Toplantıya Davet Usulü 6325 sayılı Kanunun 15/(1) maddesiyle Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu Yönetmeliğinin 17/(1) maddesinde arabulucunun, seçildikten sonra tarafları en kısa sürede ilk toplantıya davet edeceği düzenlenmiş; bu maddelerde davet usulüne dair herhangi bir hükme ise yer verilmemiştir. Ancak 6325 sayılı Kanunun dava şartı arabuluculuğa ilişkin 18/A/(7) maddesiyle Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu Yönetmeliğinin 24/(3) maddesinde arabulucunun elindeki bilgiler itibarıyla her türlü iletişim vasıtasını kullanarak görevlendirme konusunda tarafları bilgilendireceği ve ilk toplantıya davet edeceği düzenlenmiştir. Yine Yönetmeliğin 10/ (1) maddesinde de arabulucunun taraflardan her biri ile ayrı ayrı veya birlikte görüşebileceği, bu amaçla her türlü iletişim aracını kullanabileceği hükme bağlanmıştır. Ayrıca Yönetmeliğin İdarenin temsilini düzenleyen 18/(2) maddesinde İdarenin, arabuluculuk davetlerinin yapılacağı adres, kayıtlı elektronik posta adresi ve telefon numarasını internet sitesinde yayınlayacağı ve arabulucuların görüşmeler kapsamında yapacakları davetlerde öncelikle bu bilgileri esas alacağı düzenlenmiştir. Uygulamada ise arabulucular taraflara ve/veya taraf vekillerine kayıtlı elektronik posta (KEP), elektronik posta, whatsapp uygulaması vasıtasıyla ulaşarak toplantı davetinde bulunmakta; vekili bulunmayan gerçek kişilere ise hem whatsapp uygulaması hem de ispat kolaylığı bakımından iadeli taahhütlü posta veya kargo firmaları aracılığıyla fiziki olarak davet mektubu göndermektedirler. Müzakerelerin Telekonferans/Videokonferans Yöntemiyle Yapılabilmesi 6325 sayılı Kanunun 15/(2) ve 15/(3) maddeleriyle Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu Yönetmeliğinin 17/(2) ve 17/(3) maddelerinde tarafların, emredici hukuk kurallarına aykırı olmamak kaydıyla arabuluculuk usulünü serbestçe kararlaştırabilecekleri; taraflarca kararlaştırılmamışsa arabulucunun uyuşmazlığın niteliğini, tarafların isteklerini ve uyuşmazlığın hızlı bir şekilde çözümlenmesi için gereken usul ve esasları göz önüne alarak arabuluculuk faaliyetini yürüteceği hükme bağlanmıştır. Arabuluculuk sürecinde telekonferans yöntemi tartışmalı bir konudur. Bu tartışmanın sebepleri ise sürecin telekonferans yoluyla yürütülmesinin mevzuatta açıkça düzenlenmemiş olması ve tutanakların imzalanma süreci vb. konularda yaşanan sıkıntılardır (Gözel, 2022). Bu noktada belirtmek gerekir ki, telekonferans/ videokonferans usulü her ne kadar mevzuatta açıkça düzenlenmemiş ve ismen zikredilmemiş olsa da yukarıda yer verilen mevzuat hükümleri çerçevesinde bu konuda arabulucuların takdir yetkisine sahip olduğunu düşünmekteyiz. Zira telekonferans/videokonferans usulünün tarafların bu yöndeki iradesine rağmen arabulucu tarafından uygulanmadığı durumlarda her iki taraf sürece olan güveni ve inancı yitirmekte ve müzakereleri çıkmaz bir yola sokabilmektedir. Sürecin sıhhati bakımından arabulucunun tarafların taleplerini de gözeterek ve inisiyatif kullanarak toplantı usulünü serbestçe kararlaştırma yetkisine sahip olduğunun kabulü gerekmektedir. Telekonferans/videokonferans usulü uygulanan görüşmelerde düzenlenen tutanakların fiziki veya elektronik imza ile imzalanabilmesi mümkün olduğundan imzaların sıhhati bakımından da herhangi bir sorunla karşılaşılabileceğini düşünmemekteyiz. Zira 15/1/2004 tarihli ve 5070 sayılı Elektronik İmza Kanununun 5/(1) maddesinde güvenli elektronik imzanın elle atılan imza ile aynı hukukî sonucu doğuracağı açıkça düzenlenmiştir. Uygulamada genellikle, elektronik imzası bulunmayan kişilere tutanakların posta/kargo yoluyla ulaştırılıp ıslak imzalarının alınması yolunun tercih edildiği bilinmektedir. Arabulucu Bilgi Sistemi Üzerinden Yapılan İşlemler Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu Yönetmeliğinin 17/(9) maddesinde arabulucuların Arabulucu Bilgi Sistemi üzerinden faaliyetlerini yürütebilecekleri düzenlenmiştir. Bu minvalde, 6325 sayılı Kanunun 17/(4) ve 18/A/(10) maddeleriyle Yönetmeliğin 20/(4) ve 25/(8) maddelerinde düzenlenen son tutanağın gönderilmesi hususu elektronik ortam üzerinden gerçekleştirilmektedir. Yine 6325 sayılı Kanunun 12/(1) maddesiyle Yönetmeliğin 14/(1) maddesinde düzenlenen arabulucuların aidat ödeme yükümlülüğü kapsamında ödeme belgeleri (dekontlar) elektronik ortam üzerinden Arabuluculuk Daire Başkanlığına iletilmektedir. İlaveten, arabulucular yönünden dosya türü değişikliği talepleri ve Arabuluculuk Daire Başkanlığı ile yazışma da elektronik ortamda gerçekleştirilmekte; Yönetmeliğin 17/ (10) maddesine göre arabulucular yargı organları ve elektronik altyapısını tamamlamış kamu kurum ve kuruluşları ile bilgi ve belge alışverişini elektronik ortamda yapabilmektedirler.
Sonuç
Dijitalleşme olgusu hiç şüphesiz hayatın birçok alanında hız ve zamandan tasarruf etmeyi sağlayarak bireyin kendine daha fazla vakit ayırabilmesinin önünü açmakta iken ister ihtiyari ister zorunlu (dava şartı) olsun uzun süren yargılamalara alternatif bir uyuşmazlık çözüm yöntemi ve menfaat temelli hızlı bir çözüm mekanizması olarak hukuk hayatımıza giren arabuluculuk müessesesinin de bundan nasibini almamasının arabuluculuk kurumunun ruhuna aykırı olacağını düşünmekteyiz. Bu minvalde, günümüzde duruşmalar uzaktan erişim yoluyla yapılabiliyorken özellikle arabuluculuk müzakerelerinin telekonferans/ videokonferans yöntemiyle yapılabilmesi ve bu husustaki takdir yetkisinin taraflar ve arabulucuya bırakılması yönünde mevzuatta açık düzenleme yapılmasının arabuluculuk kurumunun işlevselliğini arttıracağı düşünülmektedir.
Kaynakça
- Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=63 25&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5, Erişim Tarihi: 1 Haziran 2022. • Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu Yönetmeliği. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?M evzuatNo=24638&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5, Erişim Tarihi: 1 Haziran 2022. • URL1. (2022). UYAP Arabuluculuk Başvurusu Nasıl Yapılır? https://alfaarabuluculuk.com/uyaparabuluculuk-basvurusu-nasil-yapilir/, Erişim Tarihi: 1 Haziran 2022. • Gözel, Y. (2020). Korona Günlerinde TelekonferansOnline Arabuluculuk. https://www.arabulucuforum.com/ viewtopic.php?f=32&t=137, Erişim Tarihi: 1 Haziran 2022. • Elektronik İmza Kanunu. https://www.mevzuat. gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=5070&MevzuatTur=1 &MevzuatTertip=5, Erişim Tarihi: 1 Haziran 2022.