DÖNGÜSEL EKONOMİNİN TEKSTİL SEKTÖRÜ ÖZELİNDE DEĞERLENDİRİLMESİ VE POLİTİKA ÖNERİLERİ
Kürşat OLGUN / AB Uzmanı (Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü)
Döngüsel Ekonomi (DE), mevcut malzeme ve ürünleri mümkün olduğunca uzun süre paylaşmayı, kiralamayı, yeniden kullanmayı, onarmayı, yenilemeyi ve geri dönüştürmeyi içeren bir üretim ve tüketim modelidir. (European Parliament, 2015). Döngüsel ekonomi ile, ürünlerin kullanım ömrü, ürünlerin yeniden kullanımı ve malzemelerin geri dönüşümü ile ekonomi ve kaynakların sürdürülebilirliği sağlanmaktadır (Bukhari ve diğerleri, 2018). DE, ekonomik büyümeyi kaynak çıkarma ve çevresel kayıplardan ayırarak ekonomide sürdürülebilirliği ve iş modellerinde ve tedarik zincirlerinde sistemsel bir değişikliği gündeme getirmektedir. Bu süreçte, yeniden kullanım, onarım, yeniden üretim ve paylaşım modellerine odaklanan yeni iş modelleri “Döngüsel Ekonomi” ile işletmelerin hayatına girmeye başlayacaktır. Bu çalışmada, Döngüsel Ekonominin tekstil sektörü üzerine ekonomik etkilerine ve Döngüsel Ekonomiye geçiş ile işletmelerin tedarik zinciri yapılarının ve ilişkinlerinin nasıl geliştiğine değinilecektir. Döngüsel Ekonominin Önemi Her yıl dünyamızdaki 100 milyar tondan fazla kaynak (metaller, mineraller, fosil yakıtlar, organik malzemeler, bitkisel ve hayvansal içerikli ürünler) küresel ekonomiye girmekte ve bunun sadece yaklaşık %9’u geri dönüştürülerek tekrar kullanılmaktadır. Kaynakların kullanımı 1970’den bu yana yaklaşık üç katına çıktı. Bu durumun böyle devam etmesi halinde, 2050’lere doğru dünyamız kaynakları yetersiz kalacaktır (World Resources Institute, 2021). Dolayısıyla, dünyamız kaynaklarının devamlılığı açısından DE’nin ne kadar önemli olduğu ortaya çıkmaktadır. Araştırmalar, DE’nin israfı azaltarak, yeniliği teşvik ederek ve istihdam yaratarak 4,5 trilyon dolarlık bir ekonomik fırsat sunduğunu ve yeniden kullanım, onarım, yeniden üretim ve paylaşım modellerine odaklanan yeni iş modelleri, önemli inovasyon fırsatları sunduğunu göstermektedir (Circular Action Hub, 2020)
DE’nin çevresel sorunlara çözüm bulmanın yanısıra; endüstrilere, sektörlere ve insan yaşamına büyük fırsatlar ve olumlu etkiler sunacağı yapılan araştırmalarca ortaya konmaktadır (Giving Compass, 2021). Örneğin, plastik kirliliği yılda 13 milyar dolarlık maliyete, ekonomik kayıplara ve insan sağlığında ve doğada ciddi sorunlara yol açmaktadır. DE ile plastiklerin geri kullanımının arttırılması, ekonomiye katkı sunmakla beraber plastik atıkların yol açtığı çevresel problemleri de ortadan kaldıracaktır. Daha az plastik atık denizlerde daha az plastik kirlenme demektir. Bu durum, balıkçılık ve turizm gibi sektörlere olumlu yansıyacaktır. Ayrıca, plastik atıkların açıkta yakılmasından kaynaklanan kirliliği ve toksik emisyonları azaltmak, sağlık bakım maliyetlerini düşürecek ve plastik üretimi için fosil yakıt kullanımını azaltmak iklim değişikliğini ve bununla ilişkili maliyetleri azaltmaya yardımcı olacaktır (UN Environment Program, 2014). DE’ye geçişle elde edilebilecek önemli fırsatlar aşağıdaki gibi sıralanabilir (McGinty, 2021): h Sınırlı kaynakların iyi kullanımı ve bu sayede kaynakların yok olmasının önüne geçilerek küresel sera gazı emisyonlarının azaltılması ve bu sayede iklim değişikliğinin olumsuz etkilerinin önüne geçilmesi, h Çevreye zararlı olacak atıkların azaltılmasını ve yönetilmesini sağlayarak “İnsan Sağlığı ve Biyolojik Çeşitliliğin” korunmasına çok büyük katkı sağlaması, h Atıkların azaltılması, yeniliğin teşvik edilmesi ve istihdam yaratılması ile 4,5 trilyon dolarlık ekonomik fırsatın oluşması ile yeniden kullanım, onarım, yeniden üretim ve paylaşım modellerine odaklanan yeni iş modellerinin geliştirilmesi sayesinde Ekonomide yenilikçi gelişmelerin sağlanması, h Geri dönüşüm, onarım ve kiralama hizmetleri gibi alanlarda veya ikincil malzemeleri yenilikçi bir şekilde kullanmak için ortaya çıkan işletmelerde yeni iş imkanlarının ortaya çıkması. Tekstil Sektörü Özelinde Döngüsel Ekonomi ve Sanayi Bölgeleri Özelinde Değerlendirilmesi Tekstil endüstrisi çoğunlukla geleneksel bir lineer modeli benimsemekte ve tüm tekstil ürünlerinin yalnızca %20’si dünya çapında geri dönüştürülmektedir. Tekstil sektöründe, yaklaşık olarak yıllık 98 milyon ton yenilenemez kaynak ve 93 milyar m3’ün üzerinde su tüketilmektedir. İlaveten, yaklaşık 1,2 milyar ton CO2 salınmaktadır (Ellen MacArthur Foundation, 2017; Jia ve diğerleri, 2020; Sandvik ve Stubbs, 2019). Tekstil sektöründe imalatın, çevre ve iklim değişikliği üzerine olumsuz etkileri çok fazladır. Bundan dolayı, daha uzun kullanım ve daha fazla geri dönüşüm ile döngüsel bir tekstil üretim ve tüketim sistemine geçiş, genel tüketimde azalma ile birlikte tekstil sektörünün çevre ve iklim değişikliğine olumsuz etkilerini azaltacaktır. Tekstil sektöründe DE’ye geçişiyle beraber ürünlerin dayanıklılığı, tamir edilebilirliği ve geri dönüşümünde önemli gelişmeler yaşanacaktır. Ayrıca, yeni ürün imalatında ikincil hammadde kullanılması durumu da söz konusu olabilecektir. Yaşanacak bu gelişmeler, kirlilik, sera gazı emisyonları ve kaynak tüketiminde etkileyici bir azalmaya sebep olacaktır (Sandin ve Peters, 2018). Ayrıca, tekstil sektöründe DE’ye geçiş, ürünlerin tasarımından, iş modelleri ve tedarik zincirlerine kadar önemli değişimlere sebep olacak ve tedarik zinciri yapısını ve ilişkilerini etkileyecektir. DE’ye geçişle ortaya çıkan teknik ve iş modeli düzeyindeki yenilikler, firmaların sürdürülebilirlik hedefleri, yetkinlikleri ve kurumsal yapıları ile orantılı olarak gelişecektir (Sandin ve Peters, 2018). Araştırmalar göstermektedir ki, DE’ye geçiş yapan bazı önde gelen şirketler, ürün ve süreç yeniliğine yatırım yapmanın yanı sıra, teknolojilerini yükseltmekte ve uzun vadeli anlaşmalar ile “Tedarik Zinciri” (TZ) yapılarını ve TZ içerisindeki ortaklıklarını güçlendirmeye yönelik yatırım yapmaktadırlar. Ayrıca, coğrafi yakınlık ve ağ oluşturma, DE’ye geçiş yapan şirketlerin çoğalmasını ve büyümesini kolaylaştırmaktadır (Maskell ve Malmberg, 2007). DE’ye geçiş yapan firmalar kurumsal yapılarında bununla ilgili iş bölümü ve tanımlarını geliştirmeye çalışmakta ve buna göre iş yapış şekillerinde ilaveler yapma yoluna gitmektedir. Bununla ilgili halkla ilişkiler çalışması ve özellikle kamu tarafının bu duruma destek sağlaması firmalarca önemsenmektedir. Geri Dönüşüme yönelik teknolojinin sağlanması ve geliştirilmesi sektördeki firmalarca dikkatlice takip edilmeye çalışılmaktadır. DE’ye geçişte ülkemiz henüz yolun başında sayılmakla birlikte belli bir mesafe alınmış denilebilir. Yapılan son araştırmalar göstermiştir ki, sektörel olarak ülkemiz için önemli olan ve DE’de iyi uygulamalara sahip sektörlerin döngüsellik potansiyeli araştırma sonuçlarına bakıldığında tekstil sektöründe ortalama girdi döngüselliği yaklaşık %16 olarak gözükmektedir (Cengiarslan, 2022). Sanayi Bölgelerinin firmalara sağladığı avantaj ve fırsatlar tekstil sektörü özelinde firmaların DE’ye geçişini kolaylaştırmaktadır. Sanayi Bölgelerinde bulunan firmalar özelinde yapılan çalışmalarda, firmaların aynı sektörden firmalarla bir arada olmasının gelişmelerin takip edilmesi ve bunun iş süreçlerine yansıması anlamında büyük fayda sağladığı gözlemlenmiştir (Sayın, 2021). DE’ye geçiş sağlayan firmaların yer aldığı Sanayi Bölgelerinde bulunan firmaların DE’ye geçiş yapması, kurumsal yapısını, iş modelini ve teknolojisini buna göre sağlaması çok daha kolay olmaktadır. Nitekim bu sürecin en önemli ayaklarından olan atık yönetimi ve geri dönüşümün sağlanması DE’ye geçiş firmaların yakanlarında olunca tecrübe aktarım ve iş ortaklığı sağlanması firmalara büyük avantaj sağlamaktadır. Nitekim, yenilikçi gelişim yollarını benimsemiş birkaç büyük ve başarılı firma, Sanayi Bölgeleri içerisinde yer alan KOBİ’lerin DE’ye entegrasyonunu kolaylaştırmaktadır (Dei Ottati, 2018). Sanayi Bölgelerinin endüstriler ve teknolojilerle birlikte geliştiği argümanı (Maskell ve Malmberg, 2007), Döngüsel Ekonomiyi benimseyen işletmelerin içinde bulundukları Sanayi Bölgeleri’ni dönüştürdüğü ve geliştirdiğini ortaya koymaktadır.
Sonuç
DE, ilk başta işletmeler tarafından mikro düzeyde benimsenen bir farklılaşma stratejisi olarak görünmektedir. Zamanla, maliyet rekabetinden kurtularak gelişen tüketici alışkanlıklarının sürdürülebilir moda dönüşmesiyle işletmeler tarafından daha fazla benimsenen DE ile atıkların azalması ve geri dönüşümüne yönelik olumlu gelişmeler ortaya çıkacaktır. DE’yi benimseyen işletmeler aynı zamanda içinde bulundukları “Sanayi Bölgeleri” nin dönüşüm ve gelişimini de sağlayacaktır. DE ile sağlanan ekonomik faydaların ve fırsatların çoğu uzun vadelidir, dolaylıdır ve önemli yatırımlar gerektirmektedir. Değişimi yönlendirmek için kısa vadeli teşvikler gibi uzun vadeli bir bakış açısı anahtardır. Bu, işletmelerin yenilikçi yeni iş modelleri geliştirmeleri için daha acil finansal teşvikler yaratan ve küresel değer zincirlerinde yeniden kullanılmış ve geri dönüştürülmüş malzemelerin verimli akışını sağlayan politikaları içerebilir. Son olarak, tekstil sektöründe DE’yi benimseyen şirketler yenilenmiş ürünün marka imajını iyileştirmek için pazarlama ve müşteri ilişkilerinin geliştirilmesi, çevre dostu ürünler olarak etik kıyafetlerin kullanılması, yerli üretimin teşvik edilmesi, kullanılmış kıyafetlerin toplanması ve sürdürülebilir hammadde temin edilmesi hususlarında gereken çalışma ve faaliyetleri yapmaktadır (Grazzini ve diğerleri, 2021). Bu sayede, Döngüsel Ekonominin içselleştirilmesi ve benimsenmesi yaygınlaşacaktır.
Kaynakça
- Bukhari, M.A., Carrasco-Gallego, R., Ponce-Cueto, E., 2018. Developing a national programme for textiles and clothing recovery. Waste Manag. Res., 36, 321–331. https://doi.org/10.1177/0734242X18759190 • Cengiarslan, F. (2022). Tekstil Sektöründe Döngüsel Ekonomi Önündeki Engeller Nedir? https://www. textilegence.com/tekstil-sektorunde-dongusel-ekonomionundeki-engeller-nedir/, Erişim Tarihi: 5 Mayıs 2022 • Circular Action Hub. (2020), How to build a circular hub, https://www.circularactionhub.org/how-to-build-acircular-economy/?lang=es, Erişim Tarihi: 15 Mayıs 2021 • Dei Ottati, G., 2009. An Industrial District Facing the Challenges of Globalization: Prato Today. Eur. Plan. Stud. 17, 1817–1835. https://doi. org/10.1080/09654310903322322 • Dei Ottati, G., 2018. Marshallian Industrial Districts in Italy: the end of a model or adaptation to the global economy? Cambridge J. Econ. 42, 259–284. https://doi. org/10.1093/cje/bex066 • Ellen MacArthur Foundation. (2017). The Circular Economy in Detail, https://archive. ellenmacarthurfoundation.org/explore/the-circulareconomy-in-detail, Erişim Tarihi: 20 Nisan 2022 • European Parliament. (2015), Circular economy: definition, importance and benefits, https:// www.europarl.europa.eu/news/en/headlines/ economy/20151201STO05603/circular-economydefinition-importance-and-benefits, Erişim Tarihi: 21 • Genovese, A., Acquaye, A.A., Figueroa, A., Koh, S.C.L. 2017. Sustainable supply chain management and the transition towards a circular economy: Evidence and some applications. Omega, 66, 344–357. https://doi. org/10.1016/j.omega.2015.05.015 • Giving Compass. (2021). The Potential Impact of a Circular Economy, https://givingcompass.org/article/thepotential-impact-of-a-circular-economy, Erişim Tarihi: 20 Nisan 2022 • Grazzini, L., Acuti, D., Aiello, G.. 2021. Solving the puzzle of sustainable fashion consumption: The role of consumers’ implicit attitudes and perceived warmth. J. Clean. Prod. 287, 125579. https://doi.org/10.1016/j. jclepro.2020.125579 • Jia, F., Yin, S., Chen, L., Chen, X. 2020. The circular economy in the textile and apparel industry: A systematic literature review. J. Clean. Prod. 259, 120728. https://doi. org/10.1016/j.jclepro.2020.120728 • ld Resources Institute. (2021), 5 Opportunities of a Circular Economy, https://www.wri.org/insights/5- opportunities-circular-economy, Erişim Tarihi: 20 Nisan 2022 • MacArthur, E. (2017). A new textiles economy: redesigning fashion’s future. Ellen MacArthur Foundation, 1-150. • Maskell, P., Malmberg, A. 2007. Myopia, knowledge development and cluster evolution. J. Econ. Geogr. 7, 603–618. https://doi.org/10.1093/jeg/lbm020 • McGinty, D. 2021. 5 opportunities of a circular Economy. https://www.greenbiz.com/article/5-opportunitiescircular-economy, Erişim Tarihi:12 Mayıs 2022 • Sandin, G., Peters, G.M. 2018. Environmental impact of textile reuse and recycling – A review. J. Clean. Prod. 184, 353–365. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2018.02.266 • Sandvik, I.M., Stubbs, W. 2019. Circular fashion supply chain through textile-to-textile recycling. J. Fash. Mark. Manag. An Int. J. 23, 366–381. https://doi.org/10.1108/ JFMM-04-2018-0058 • Sayın, F. 2021. (Der.) Döngüsel Ekonomi. Makro ve Mikro İncelemeler içinde (241-425), Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık • UN Environment Program. 2014. Plastic Waste Causes Financial Damage of US$13 Billion to Marine Ecosystems Each Year As Concern Grow Over Microplastics, https:// www.unep.org/news-and-stories/press-release/plasticwaste-causes-financial-damage-us13-billion-marineecosystems, Erişim Tarihi: 2 Nisan 202