DÖRDÜNCÜ ENDÜSTRİ DEVRİMİ PERSPEKTİFİNDE
DİJİTAL DÖNÜŞÜMÜN İSTİHDAM ÜZERİNDEKİ
ETKİLERİ – MODEL FABRİKALARIN ROLÜ
DÖRDÜNCÜ ENDÜSTRİ DEVRİMİ PERSPEKTİFİNDE
DİJİTAL DÖNÜŞÜMÜN İSTİHDAM ÜZERİNDEKİ
ETKİLERİ – MODEL FABRİKALARIN ROLÜ
Nihan MENTEŞOĞLU/ Sanayi ve Teknoloji Uzmanı
(Stratejik Araştırmalar ve Verimlilik Genel Mudurluğu)
Sanayide Dijital Dönüşümün İstihdam Boyutu
İstihdam ve iş gucu talebinde onemli bir donuşum
getiren, devrimsel nitelik taşıyan gelişmeler Dorduncu
Endustri Devrimi surecinde yaşanmış; uretim, ilk
Endustri Devrimi ile makineleşmiş, İkinci Endustri
Devrimi ile seri hale gelmiş, Ucuncu Endustri Devrimi
ile otonomlaşarak son Endustri Devriminde ise
akıllı, birbiriyle bağlantı kuran makine ve sistemlere
donuşmuştur (Topak, 2021). Bu dijitalleşmiş surec; daha
hızlı, daha esnek, kalitesi daha yuksek ve daha verimli
bir sanayi entegrasyonunu beraberinde getirmektedir.
Hayatımıza “3 Boyutlu Yazıcılar, Nesnelerin İnterneti,
Buyuk Veri, Bulut Bilişim, Otonom Robotlar,
Simulasyon, Sistem Entegrasyonu, Siber-Fiziksel
Sistemler, Akıllı Fabrikalar, Artırılmış Gerceklik” gibi
teknolojileri taşıyan ve yeni bir dijital cağın başlangıcı
olan Dorduncu Endustri Devrimi, sanayi sektorunde
ciddi donuşumlere sebep olacaktır. Yaşanan teknolojik
gelişmelerle birlikte bu donuşumun insan faktorunu
de etkileyeceği aşikardır. Ulkeler acısından fırsatlar
ve tehditler iceren bu donuşum surecinde insanın
surecin neresinde ve nasıl bir boyutta olacağı en onemli
konulardan biridir.
Dorduncu Endustri Devriminin uretimdeki emek
gucunu en az seviyeye indireceği, mavi yakalı iş gucune
olan talebin ciddi oranda azalacağı ve zamanla yok
olacağı, beyaz yakalıların ağırlıkta olacağı bir iş hayatının
ortaya cıkacağı duşunulse de istihdam uzerindeki
etkisine yonelik farklı goruşler de mevcuttur. Bu etkileri
literaturde hakim olan uc goruş temelinde ozetlemek
gerekirse; konuya iyimser yaklaşan araştırmacılar,
teknolojik gelişmelerin kısa vadede işsizliğe yol
acabileceğini ancak uzun vadede sağladığı verimlilik
artışı, maliyet duşuşu ve yeni istihdam alanları,
yeni iş kolları yaratma yoluyla işsizliği telafi ederek,
istihdamı artıran bir etki yaratacağını savunmaktadır.
Konuya karamsar bakan araştırmacılar ise, gelişmiş
teknolojilerin otomasyon duzeyini artırarak, insana olan
ihtiyacı ve talebi azaltacağını ve istihdamı daraltarak,
teknoloji kaynaklı işsizliğe yol acacağını savunmaktadır.
Dengeleyici goruşe sahip olan araştırmacılar ise,
teknolojik ilerlemelerin yaratacağı etkinin yonunu,
insanların teknolojiyi kullanma biciminin ve amacının
belirleyeceği goruşundedir (Yeşiltaş ve Artar, 2021).
Araştırmacıların coğunun ozellikle vurguladığı konu
ise, dijital donuşumle beraber sureklilik sağlayan
otomasyonların yonetilmesinin bircok karmaşanın
ortaya cıkmasına neden olacağı ve bu karmaşayla
beraber mesleki kapasitelerinin cok daha kompleks
yetkinliklerle beslenmesi gerekliliğinden, iş gucunun
yeni teknolojiler ve dijital donuşumun getirdiği yeni
duzende var olmaya devam edebilmesi icin mevcut
yeteneklerini geliştirmesi, yeni teknolojilere hızla uyum
sağlaması, surekli oğrenmeyi icselleştirmesi ve iyi bir
şekilde motive olması gerektiğidir (Gokalp ve diğerleri,
2019).
Dorduncu Endustri Devriminde dijitalleşmiş bir
dunyada iş gucunun uyumunu sağlayabilmek icin daha
farklı becerilerin geliştirilmesi, giderek daha fazla ihtiyac
duyulan yuksek nitelikli insan kaynağının altyapısının
hazırlanmasında eğitim modelleri ve eğitim politikaları
olanaklarının sunulması gerekmektedir. Calışanlar,
daha karmaşık gorevleri yerine getirebilmek icin bu
surecte yardımcı teknolojiler ve yardımcı sistemlerle iş
birliği icinde olacaklardır (Ozgur ve Demirbilek, 2020).
Bu noktada en onemli unsur, bu teknolojik yeniliğe
sağlanan iş gucu istihdamının donanımı olmaktadır.
Dorduncu Endustri Devrimine şuphe ile yaklaşılmasının
temelinde dijitalleşme donuşumunun maliyetli olması
ve vasıflı iş gucunun yeterli olmaması yatmaktadır.
Ancak uzun vadeli duşunulduğunde işletmelerin
rekabet gucunu ve pazar payını koruması icin bir
zorunluluk olduğunun kavranması cok onemlidir.
Bu donuşum, işletmeler icin yeni ufuklar acmakta,
istihdam acısından yeni meslekler yaratmakta, insanrobot
tamamlayıcılığı uretim fonksiyonlarında yerini
almaktadır (Kesbic, 2020).
Yaşanacak gelişmelere uyum sağlayabilmek, bu
teknolojinin gerisinde kalmamak icin iş gucune nitelik
kazandırılması, buna uygun politikalar geliştirilmesi, bu
politikaların başarı ile uygulanması noktasında, Yetkinlik
ve Dijital Donuşum Merkezi (Model Fabrika) yaklaşımı
onemli bir uygulama olarak karşımıza cıkmaktadır.
Model Fabrika Yaklaşımının İş Gücü Verimliliğine
ve İstihdama Etkisi
Urun ve hizmet yaratma surecini israflardan arındırıp
sadeleştirerek sunulan değeri mukemmelleştirmek
ve bu yolla firma karlılığını artırmak amacını taşıyan
kavram, sistem ve teknikler butunu olan yalın dönüşüm
kapsamında; bugune kadar Model Fabrikalar tarafından
işletmelerde uygulanan eğitim ve danışmanlıklarla,
işletmelerde iş kulturu değişikliğinin başlangıc adımları
atılmış, bu surece dahil olan işletme calışanlarının
farkındalığı artırılmış ve yetkinliklerini geliştirmeye
yonelik sistematik yaklaşımı oğrenmeleri sağlanmıştır.
Yalın uretim aracları ile sağlanan kazanımlardan biri
de, calışanların cok fonksiyonlu ve etkin bir şekilde
kullanılmasının sonucunda, daha az calışma ile daha
cok iş imkanı yaratılarak verimlilikte artış gorulmesidir.
T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Stratejik Araştırmalar
ve Verimlilik Genel Mudurluğu koordinasyonunda
ve Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) iş
birliğinde; Avrupa Birliği MADAD (Suriye Krizi Bolgesel
Guven Fonu) ve Alman Kalkınma Bankası (KfW)
fonlamalarıyla Model Fabrikalar, projenin istihdam
bileşeni yaratımına illerdeki yerel paydaşlar aracılığıyla
katkı sağlamaktadır. Bu bileşenle hedef, finansman
destekleri sayesinde iş fırsatları yaratmak ve bunu
yaparken toplulukların dayanıklılığı ile kendi kendilerine
yeterliliklerini guclendirmektir. Kısa donemde istihdam
hedeflerine ulaşmak ve imalat sanayinin donuşumunu
desteklemek amacıyla KfW fonlamasıyla Ankara,
Kayseri ve Konya illerinde istihdam yaratımına
yonelik gercekleştirilen faaliyetler aşağıdaki şekilde
sıralanabilir1*:
Kapasite Geliştirme-Mesleki Eğitim Faaliyetleri:
Proje kapsamında, Kapasite Geliştirme ve Mesleki
Eğitimleri Ankara’da Ankara Sanayi Odası
Surekli Eğitim Merkezi (ASO-SEM), Konya’da
Konya Ticaret Odası Mesleki Eğitim Merkezi
(KTO-MEM) tarafından gercekleştirilmektedir.
ASO-SEM yoğunlukla MEGİP (Mesleki Eğitim ve
Beceri Geliştirme İşbirliği Protokolu) cercevesinde
istihdam garantili eğitimler vermekle birlikte
kapasite geliştirme eğitimleri uzerine de ciddi
calışmalar yapmaktadır. KTO-MEM’de ise istekli
adaylara meslekleri uzerinden nitelik kazandırmak,
ozel sektorun mesleki eğitime ilgisini artırmak
amacıyla calışmalar yurutulmektedir. Bugune
kadar ASO-SEM ve KTO-MEM hizmetlerinden
3.961 kursiyer faydalanmıştır.
Eşleştirme Faaliyetleri: Proje kapsamında, Ankara,
Kayseri ve Konya’da iş arayan kişilerle firmaların
eşleştirilerek istihdam edilmesi amaclanmaktadır.
Yerel paydaşların catısı altındaki eşleştirme
uzmanları oncelikle firmaları ziyaret ederek
firmalardan istihdam taleplerini toplamakta,
ardından uygun profillerin kısa listesini oluşturarak
firmalara sunmaktadır. Firmalar aradıkları
profildeki kişilere karar verdikten sonra adaylara
iş teklifinde bulunulmakta, adayların iş yerinde
calışmasıyla birlikte firma-calışan eşleştirilmeleri
tamamlanmaktadır. Ayrıca, yukarıda belirtilen
* Veriler, 31 Aralık 2021 tarihi itibarıyla yerel paydaşlar ve UNDP
aracılığıyla sağlanmıştır.
MEGİP kapsamında firmalar ve kursiyerler
eğitimlerine başlamadan eşleştirilmekte ve
eğitimleri tamamlandığında eşleştirildikleri
firmalarda işe başlamaktadır. Tum bu Eşleştirme
ve Mesleki Eğitim Faaliyetleri kapsamında 2.587
kişinin istihdamı sağlanmıştır.
Girişimcilik Programı Faaliyetleri: Proje
kapsamında, Kayseri ve Konya illerinde Teknoloji
Geliştirme Bolgeleri ile iş birliği icinde once
temel ve yoğun girişimcilik eğitimleri verilmekte,
başarılı girişimci adayları on kulucka programına
secilmektedir. Bugune kadar on-kulucka
programının sonunda surdurulebilir iş fikrine sahip
19 girişimci takımı kulucka programına alınmış
ve ayni hibe alma hakkı kazanmıştır. Temel ve
yoğun girişimcilik eğitimlerine ise 203 kişi katılım
sağlamıştır.
Turkiye’de imalat sektorunde verimlilik seviyesinin
duşukluğu, ekonominin kilit yapısal sorunlarından bir
tanesidir. KOBİ’lerin verimliliğini artırmakta onemli
bir rol oynadığı ve surdurulebilir bir yaklaşım olduğu
duşunulen Model Fabrikalar tarafından KOBİ’lerin yalın
uretime gecişleri icin verilen teknik destek, uygulamalı
eğitimler ve danışmanlık hizmetleri hem kapasite
artırımı sağlamakta hem de istihdam arzı yaratmaktadır.
Model Fabrikalarda yalın donuşumun yanı sıra dijital
donuşum kurulum surecinin tamamlanması ile yalın
hattın dijitalleşmesi sağlanacaktır. Boylece yalın felsefe
temelli eğitim ve uygulamaların Dorduncu Endustri
Devrimi ihtiyaclarını karşılayacak şekilde dijitalleşmesi
de mumkun olacaktır.
Sonuç
Model Fabrikalar sağladıkları hizmetler ve iş birlikleri ile
işletmelere dijitalleşme hedefleri doğrultusunda kendi
faaliyet sektorlerine uygun yonlendirmelerle kılavuzluk
edecek, dijitalleşme yol haritalarını ve stratejilerini
hazırlayarak teknoloji cozum ortakları ve onlar arasında
ara yuz gorevi ustlenecektir. KOBİ’lerin gercekten
ihtiyac duydukları ve onlara katkı sağlayacak dijital
dönüşüm uygulamalarını deneme doğrulama faaliyetleri
ile secmelerine imkan tanıyacak bu iş birliği sayesinde
hem surdurulebilir rekabet gucune ulaşma hem de
kalifiye iş gucune erişim avantajları yakalanacaktır.
Bu donuşumle birlikte, Model Fabrikalar işletmelere
verecekleri hizmetlerle donuşumun getireceği riskleri
azaltıp fırsatları artırabileceklerdir.
Ulkemiz ozelinde Dorduncu Endustri Devrimi
perspektifinde sanayide dijital donuşum
değerlendirildiğinde; bu surecten ancak kamu,
universite, sanayi, şirket ve birey bazında tum paydaşları
kapsayan, eş gudumlu ve iyi tasarlanmış bir yaklaşımla
fayda sağlanması mumkun olacaktır. Oncelikle sanayi
işletmelerinin dijital surecler konusunda mevcut
durumlarının belirlenmesi ve gerekli altyapı ve insan
kaynağının planlanması cok kritiktir. Bu kapsamda;
sanayide donuşum icin teknoloji ve yenilik kapasitesinin
geliştirilmesi ve nitelikli iş gucunun yetiştirilmesi,
veri iletişim altyapısının ve kurumsal yonetişimin
guclendirilmesi buyuk onem arz etmektedir (Sağbaş ve
Gulseren, 2019).
Kaynakça
- Gokalp, E., Gokalp, M.O., Coban, S. ve Eren, P.E. (2019),
Dijital Donuşumun Etkisinde Verimli İstihdam Yonetimi:
Yol Haritası Onerisi, Verimlilik Dergisi, 3, 201-222.
- Kesbic O.O. (2020), Uretimde Dijital Donuşum ve
Etkileri: Turkiye Ekonomisi Acısından Bir Analiz (Yuksek
Lisans Tezi), Manisa Celal Bayar Universitesi Sosyal
Bilimler Enstitusu İktisat Anabilim Dalı, Manisa.
- Ozgur, A.O. ve Demirbilek, T. (2020), Endustri 4.0 ve
Yaşlı Calışanların İstihdam Edilebilirliği, İzmir İktisat
Dergisi, 35(1), 61-76.
- Sağbaş, A. ve Gulseren, A. (2019), Endustri 4.0
Perspektifinde Sanayide Dijital Donuşum ve Dijital
Olgunluk Seviyesinin Değerlendirilmesi, European Journal
of Engineering and Applied Science (EJEAS), 2(2), 1-5.
- Topak, T. (2021), Endustri 4.0’ın İşgucu Piyasasına Etkileri:
Bir Panel Veri Analizi (Yuksek Lisans Tezi), Canakkale
Onsekiz Mart Universitesi Lisansustu Eğitim Enstitusu
İşletme Anabilim Dalı, Canakkale.
- Yeşiltaş, C. ve Artar, O. (2021), Ekonomideki Dijital
Donuşum ve İstihdam Uzerindeki Etkisi, İstanbul Ticaret
Üniversitesi Dergisi, 2(1), 43-52.