TEKNOLOJİ GİRİŞİMCİLİĞİNDE KADIN
Münevver KIR / Uzman
(Milli Teknoloji Genel Mudurluğu
Girişimciler; değişime kolay uyum sağlayabilen
cevik iş modelleri ile yeni urunler oluşturarak
ve uretim metotlarını farklılaştırarak uretim
yapılarını değiştiren kişiler olarak kalkınmanın etki gucu
yuksek faktorleri arasında sayılan ve bu rollerini değişim
ve donuşumun hız kazandığı 21. yuzyıl dunyasında her
gecen gun daha da guclendiren kişilerdir. Girişimcilik,
alan yazınında pek cok farklı tanımı yapılmış bir unsur
olup başarısını etkileyen faktorler; yaş, aile, yaşadığı
toplumun ozellikleri, eğitim durumu, oncul tecrubeleri
ve daha kapsamlı olarak ekosistem terminolojisini
oluşturan tum unsurlar ile etkileşimi dikkate alınarak
uzun yıllardır ilgiyle incelenmektedir. Schumpeteryan
girişimci tanımı ve etrafından şekillenen erken donem
alan yazınında girişimci tanımı doğrudan bir cinsiyete
işaret etmese de toplumsal cinsiyet bağlamında
girişimcinin “erkek” ozellikleri taşıyan bir olgu olarak
kabul gorduğu aşikardır. Kadının ekonomik faaliyetlere
katılımının artması ile “kadın girişimciliği” olgusunun
“girişimcilik” olgusu yanında ayrı bir başlık altında
akademik calışmalarda yer bulduğu gorulmektedir.
Kadın Girişimci
Girişimci tanımından ayrışan bir unsuru bulunmasa da
“kadın girişimci” icin bir tanım yapacak olursak; piyasa
ekonomisi icerisinde, kendi işinin sahibi olan, tek başına
calışan ya da yanında işci calıştıran, mal ve hizmet uretip
satan, kredi kaynaklarını araştıran, iş ile ilgili problemlere
cozum ureten, yeni koşullara adapte olabilen ve
alanında deneyim sahibi olmaya calışan kadın olarak
tanımlamak mumkundur (Dhillon, 1993). Kadınların
girişimcilik faaliyetlerinin ekonomik kalkınma, yeni işler
yaratma ve istihdamı artırma, yoksulluğu onleme, sosyal
dışlanmayı azaltma gibi unsurlara onemli katkılarda
bulunduğu pek cok kaynakta belirtilmektedir (Kelley
vd., 2017; Hechevarria ve diğerleri, 2019; Bahmani-
Oskooee ve diğerleri, 2013; Langowitz ve Minniti,
2007). Kadın girişimciliğinin bu onemli etki alanına rağmen girişimci rolu ile surdurulebilir bir iş modeli
uzerinden ekonomiye katkı veren kadınların oranı
erkeklere gore daha duşuktur ve ulkenin gelişmişlik
duzeyi arttıkca bu farkın şaşırtıcı olarak daha da
arttığı gorulmektedir (Coduras ve Autio, 2013).
Literatur, girişimcileri agresif ve yuksek risk eğilimine
sahip bireyler olarak tanımlarken, cizilen bu imajda
kadınların temsilinin de az olduğu gorulmektedir. Bu
durum, kadının duygusal alana daha yakın gorulmesi,
bu nedenle sosyal değer peşinde koşan bireyler olarak
değerlendirilmesini beraberinde getirmektedir. Kadın
girişimciliği başlığında ele alınan calışmaların yaygın
olarak “sosyal değer”e odaklanması sonucu da bu
durumun bir cıktısıdır. Kadına atfedilen moral değerler
her ne kadar kadınları hakim “girişimci” tanımı
dışında bırakmaya meyletse de beraberinde dunyanın
icinde bulunduğu krizlere cozum arayışında kadınların
erkeklere gore daha aktif oyuncu olduğu onemli
alanlar doğurmaktadır. Global Entrepreneurship
Monitor (GEM) 2019/2020 Raporu’na gore, kadınların
surdurulebilir kalkınma hedefleri doğrultusunda
iş geliştirme hususunda erkeklerden daha aktif
olduğu ve dunyayı değiştirme motivasyonuyla
girişim firmaları kurma konusunda erkeklere gore
daha istekli olduğu belirtilmektedir (GEM, 2020).
Dünyada Kadın Girişimciliği
Dunya genelinde kesin sayıları bilinmemekle birlikte
GEM tarafından 2021 yılında yayımlanan Rapora gore
274 milyon kadın kendi işini surdururken bu sayının
139 milyonu şirket kurmakta ve 144 milyon kadarı
ise kayıt dışı olarak faaliyetlerine devam etmektedir.
Değerlendirmeye alınan 50 ekonomiden sadece
dordunde kadınların girişimcilik faaliyetleri erkeklerden
daha yuksek ya da eşit duzeydedir (GEM, 2021).
Kadın girişimciliği geniş başlığında ozellikle teknoloji
girişimciliği odağında yapılan araştırmaları, dunyada
kadının eğitime erişimi ve iş gucune katılımından
bağımsız duşunmek eksik olacaktır. Avrupa Birliği
uye ve aday ulkelerinde kadının eğitim olanaklarına
erişimi ve iş hayatına katılımında eşitlikci mevcudiyeti
sağlamak adına gercekleştirilen politikaların cıktılarını
takip olanağı sunan She Figures Raporu’na gore
2010-2018 yılları arasında doktora derecesi alan
kadın oranı erkeklerden
yuksektir. Bu durum kadın
ve erkek temsilinin en eşit
olduğu alanların başında
doktora derecesi sahipliğini
beraberinde getirmektedir
(She Figures, 2021). Yuksek
eğitime katılımda her ne
kadar eşit temsile yaklaşılsa
da kendi işinin sahibi olma
hususunda pek cok Avrupa
ulkesinde cinsiyet eşitsizliği
mevcudiyetini korumaktadır. Muhendislik, bilim ve
bilişim teknolojileri alanlarında girişimci olan, bizim
teknoloji girişimcisi olarak ele aldığımız kadınların oranı
Avrupa genelinde %25’ten azdır (She Figures, 2021).
Bu oran farklı kaynaklarda değişiklik gostermektedir.
Startup Heatmap 2021 Raporu’na gore 2020 yılında
Avrupa’da kadın girişimci oranı %16 bandına
yaklaşmış, toplam girişim sermayesi yatırımlarından
kadın girişim firmaları %8’lik bir pay almıştır (Startup
Heatmap, 2021). Farklı kaynaklar ele alındığında
Avrupa genelinde teknoloji girişimleri arasında %18-20
oranında kadının bulunduğunu soylemek mumkundur.
Türkiye’de Kadın Girişimciliği
Ulkemizdeki mevcut tabloyu gormek acısından
teknoloji girişimciliği odağında potansiyel girişimci adayı
olabilecek nufusun oranı gosterge olarak ele alınabilir.
Universitelerin fen, teknoloji, muhendislik, matematik
(STEM) alanında okuyan ve bu bolumlerden mezun
olan kadınların oranı %40’lara yaklaşmakta, matematik,
istatistik, muhendislik ve bilişim teknolojileri alanlarında
doktora derecesine sahip kadınların oranı ise %50’nin
uzerinde seyretmektedir (She Figures, 2021). Yuksek
eğitime katılım oranlarında eşitlik yakalansa da teknoloji
girişimciliğinde kadın erkek temsili arasındaki ucurum
tum dunyada olduğu gibi ulkemizde de destekleyici
politikalar ve uygun zemin sağlayan ekosistem
yapısına rağmen mevcudiyetini surdurmektedir.
AB Raporlarına gore AB uye ve aday ulkeleri arasında
kadın girişimci oranı %24 seviyesinde iken ulkemizde
bu oran %22 seviyesine gelerek Avrupa ortalamasına
yaklaşmıştır (She Figures, 2021). Startups Watch
2020 Raporu’na gore ise 2010-2020 yılları arasında
Turkiye’de kadın girişimciler tarafından kurulan ya da
kadınların ortak olduğu teknoloji tabanlı şirketlerin
kurulan toplam şirketlere oranı %16,2’dır. 2021 yılında
ise ulkemizde gercekleşen
294 yatırımın sadece 40’ı
(%14) kadınlar tarafından
kurulan ya da kadınların
ortak olduğu girişimlere
yapılmıştır (Startups Watch,
2021). Henuz istenen
seviyede bir eşitlikten soz
edilemese de bu sayıların
hızla yukseleceği mevcut
ekosistemin gelişim
hızından da gorunmektedir.
Ulkemizde son yıllarda adından soz edilen onemli
teknoloji girişimleri arasında kadınlar tarafından
kurulmuş pek cok girişim dikkat cekmektedir.
Turcorn’larımız arasında yer alan Trendyol ve Peak
Games, dunyanın en onemli girişim sermayesi
fonlarından yatırım alan ve Mart 2022’de Turcorn
olduğu acıklanan Insider, geliştirdiği iş modeliyle
onemli başarı yakalayan Armut, son yıllarda aldığı
onemli yatırımlarla hızlı buyuyen bir akademik girişim
olan Vispera ve daha nicelerini saymak mumkundur.
Bu listelerin kısa vadede eklenecek yeni isimlerle
uzayacağına ve pek cok kadın girişimcinin Turcorn olarak
dunyada adını kısa surede duyuracağına şuphe yoktur.
Sonuç
Teknoloji girişimciliği ekosisteminin temel aktoru olan
girişimciyi cok yonlu destekleyen bir ekosistem yapısının
inşası icin kapsayıcı politikaların hayata gecirildiği
ulkemizde kadın girişimciliği olması gerektiği gibi
“girişimcilik” olgusu icerisinde, eşitlikci bir mevcudiyetin
oneminin bilinciyle ele alınmaktadır. Pozitif ayrımcılık
ongoren politikalardan ote fırsat eşitliğini her alanda
toplumun geneline yayan ve kadının rolunun oneminin
altını cizerek farkındalık yaratmaya onem veren bir
bakış acısı ile bu başlık ele alınmaktadır. Ekosistemde
sayıları artan kadın girişimci rol modellerin; teknoloji
girişimcisi olmaya aday geniş havuzda yer alan kadınları,
kendi işlerini kurmak adına harekete gecirerek teknoloji
girişimleri arasında surdurulebilir kadın girişimci
firmalarının sayısını artıracağı değerlendirilmektedir.
Kaynakça
- Bahmani-Oskooee, M., Kutan, M. A., Xi, D. (2013). The
Impact of Economic and Monetary Uncertainty on The
Demand for Money in Emerging Economies. Appl. Econ.
45, 3278-3287.
- Coduras, A., Autio, E. (2013). Comparing Subjective
and Objective Indicators to Describe the National
Entrepreneurial Context: The Global Entrepreneurship
Monitor and The Global Competitiveness Index
Contributions. Investig. Regionales 26, 47-74.
- Dhillon, P.K. (1993), Women Entrepreneurs, Blaze
Publishers and Distributors PVT Ltd., Hirsrich and Brush,
Researchers on Entrepreneurship: A Review.
- GEM (2020), Global Entrepreneurship Monitor
2018/2019 Report on Women’s Entrepreneurship.
Babson College: Smith College and the Global
Entrepreneurship Research Association.
- GEM (2021), GEM Global Entrepreneurship Monitor
2020/2021 Report on Women’s Entrepreneurship.
Babson College: Smith College and the Global
Entrepreneurship Research Association.
- Hechevarria, D., Bullough, A., Brush, C., Edelman, L.
(2019). High-Growth Women’s Entrepreneurship:
Fueling Social and Economic Development. J. Small
Business Managem. 57, 5–13.
- Kelley, D. J., Baumer, B. S., Brush, C., Green, P. G., Mahdavi,
M., Majbouri, M. (2017). Global Entrepreneurship
Monitor 2018/2017 Report on Women’s
Entrepreneurship. Babson College: Smith College and
the Global Entrepreneurship Research Association.
- Langowitz, N., ve Minniti, M. (2007). The entrepreneurial
propensity of women. Entrepreneurship 31, 341–364.
- She Figures (2021), European Union She Figures 2021
Gender in Research and Innovation Statistics and
Indicators Report. European Union Comission.
- Startup HeatMap (2021), SHM2021: The Power of
the Ecosystem Report. https://startupsandplaces.com/
shm2021-the-power-of-the-ecosystem/, Erişim Tarihi:
15 Şubat 2022
- Startups Watch (2021), Startups Watch 2020 Raporu,
https://startups.watch/, Erişim Tarihi: 15 Şubat 2022.