KOSGEB ve TÜBİTAK AR-GE DESTEKLERİ ETKİ
DEĞERLENDİRMESİ*
Kamu kaynaklarının etkin kullanımı ve elde edilen
bulgular kapsamında yapılacak geri bildirimler
aracılığıyla programların geliştirilmesi için ilgili
destek programlarının kanıta dayalı (evidence-based)
değerlendirme yöntemleriyle analiz edilmesi önemli
bir gerekliliktir. Buna dayalı olarak gerçekleştirilen
bu çalışmanın temel amacı, TÜBİTAK ve KOSGEB
tarafından verilen Ar-Ge desteklerinin etkisinin
nicel ve nitel yöntemler ile değerlendirilmesidir.
Bu amaç doğrultusunda çalışma kapsamında aşağıdaki
destek programları incelenmiştir:
TÜBİTAK 1507 KOBİ Ar-Ge Başlangıç Destek
Programı
► KOSGEB Ar-Ge ve İnovasyon Destek Programı
► KOSGEB Endüstriyel Uygulama Destek Programı1
Destek programlarının ilgili mevzuatları incelendiğinde
temel amaçları, Şekil 1’deki gibi belirlenmiştir.
Şekil 1. İncelenen Destek Programlarının Amaçları
Şekil 2. Program Değerlendirmesinde Kullanılan Yöntemler
Yeni bir ürün üretilmesi
Mevcut bir ürünün geliştirilmesi, iyileştirilmesi
Yeni üretim teknolojileri geliştirilmesi
Ürün kalitesi veya standartının yükseltilmesi
Odak Grup
Toplantıları
Nicel Etki
Analizi
Şekil 1. İncelenen Destek Programlarının Amaçları
TÜBİTAK 1507 KOBİ Ar-Ge Başlangıç, KOSGEB
Ar-Ge ve İnovasyon ile KOSGEB Endüstriyel Uygulama
Destek Programları değerlendirmesi, OECD
tarafından belirlenen DAC (Development Assistance
Committee) Kriterleri esas alınarak yapılmıştır. Bu
kriterler, devam eden veya tamamlanmış bir proje
veya programın sistematik ve objektif değerlendirilmesine
imkân sağlamaktadır. Bu doğrultuda; proje veya
1 İlgili programa, 31.10.2019 tarihinden itibaren başvuru
alınmamaktadır. program hedeflerinin uygunluğunu ve yerine
getirilmesini, gelişim verimliliğini, etkinliğini,
etkisini ve sürdürülebilirliğini ortaya koymak
mümkün olmaktadır. Çalışma kapsamındaki destek
programlarının değerlendirilmesinde beş farklı yöntem
kullanılmıştır (Şekil 2). Bunlar sırasıyla; kalkınma
planı, strateji belgeleri ve ilgili mevzuatın incelenmesi,
anket, derinlemesine yüz yüze mülakatlar, odak grup
toplantıları ve nicel etki analizi olarak sıralanabilir.
Çalışma kapsamında, “belirtilen üç destekten herhangi
birini almış” 488 firma ile yüz yüze anketler yapılmıştır.
Bu 488 firmadan 60 tanesi ile ayrıca derinlemesine
yüz yüze mülakatlar gerçekleştirilmiştir. Derinlemesine
mülakatların gerçekleştirildiği firmaların, programdan
yararlanan tüm firmalar için geçerli olan sektör ve
ölçek dağılımını sağlayacak şekilde seçilmesine özen
gösterilmiştir. Anket ve mülakatlardan gelen bilgilerin
ardından değerlendirmeye konu destek programlarının
uygulayıcı kurumları olan TÜBİTAK ve KOSGEB
temsilcileri ile odak grup toplantıları yapılmıştır.
Nicel etki analizi çalışması, Girişimci Bilgi Sistemi’nden2
(GBS) elde edilen mikro veri ile gerçekleştirilmiştir.
Bu kapsamda; TÜBİTAK 1507 KOBİ Ar-Ge Başlangıç
Destek Programı’ndan yararlanan 5.347 firma, KOSGEB
Ar-Ge ve İnovasyon Destek Programı’ndan yararlanan
2.112 firma ve KOSGEB Endüstriyel Uygulama
Destek Programı’ndan yararlanan 1.252 firma, Eğilim
Skoru Eşleme Yöntemi3 (Propensity Score Matching) ile
eşleştirilerek etki analizi çalışması gerçekleştirilmiştir.
Çalışma kapsamında ilk olarak programların başvuru
süreçlerine ilişkin değerlendirmeler alınmıştır. Buna
göre;
► Destek programlarına başvuru kriterlerinin açık
ve anlaşılır, başvuru sürelerinin makul olduğu
ve başvuru için istenen belgelerin kolaylıkla bir
araya getirilebildiği ifade edilmiştir. Bununla birlikte
başvuru kriterlerinin sınırlayıcı olduğu ve başvuru
esnasında danışmanlık hizmetine ihtiyaç duyulduğu
belirtilmiştir.
► Başvuru sürecinde karşılaşılan en temel zorluğun,
proje okuryazarlığı konusundaki eksiklikler olduğu
ifade edilmiştir.
► Firmaların destek programlarına başvurmasının
temel nedeni; finansmana ulaşmak olup destek
alan firmaların yarısı, destek miktarının beklentilerini
karşıladığını ifade etmiştir.
Yüz yüze yapılan görüşmelerde firmalar;
► Farklı ölçek ve teknoloji seviyesindeki firmaların
Ar-Ge olgunlukları farklılık göstereceği için Ar-
Ge destekleri tasarlanırken firmalara özgü destek
paketlerinin oluşturulması ve
► Teknolojik olgunluk düzeyi yüksek olan firmalar
için; ticarileşme, ulusal ve uluslararası iş ağlarına
entegrasyon, Ufuk 2020 gibi uluslararası destek
programlarına yönlendirilmeye imkân verecek
şekilde teknik alanlarda bir danışmanlık
mekanizmasının oluşturulması önerilerinde
bulunmuştur.
Değerlendirmeye konu firmaların etkinlik kriterleri
açısından incelenmesi, anketler ve mülakatlardan gelen
veriler kullanılarak yapılmıştır. Buna göre; Firmaların %80’e yakın bir bölümünde destekler,
problemlerin çözümünde önemli derecede yardımcı
bir etken olmuştur.
Firmaların %75’i, destekler ile ürün sayılarını ve
ürünlerinin teknolojik yoğunluğunu artırdığını ifade
etmiştir.
Firmaların yaklaşık %50’si, destekler ile ithalat
bağımlılıklarında azalma olduğunu belirtmiştir.
Firmaların yaklaşık %65’i, destek programları
sayesinde yeni pazarlara girdiğini ve yeni Ar-Ge iş
birliği olanaklarına eriştiğini ifade etmiştir.
Etki değerlendirme çalışmaları kapsamında ilk
olarak, Eğilim Skoru Eşleme Yöntemi kullanılarak,
TÜBİTAK 1507 KOBİ Ar-Ge Başlangıç, KOSGEB
Ar-Ge ve İnovasyon ile KOSGEB Endüstriyel Uygulama
Destek Programları’ndan 2006-2018 yılları arasında
yararlanan tüm firmaların müdahale grubunu
oluşturduğu, bu firmalara benzer özellikler taşıyan
firmaların ise kontrol grubuna atandığı bir örneklem
oluşturulmuştur. Sonraki aşamada ise destek almadan
önceki dönemde birbirlerine benzer özellikler taşıyan ve
destek sonrası dönemde yalnızca müdahale grubunun
destek alması dolayısıyla farklılaşması beklenen bu
iki grup karşılaştırılmış ve programların; istihdam,
çalışan başına katma değer, ihracat yoğunluğu, FSMH
(patent, faydalı model, endüstriyel tasarım ve marka
başvurusu) ve satışlar (net satışlar, yurt içi satışlar,
yurt dışı satışlar) üzerindeki etkisi tahmin edilmiştir.
Buna göre; her üç desteğin firmalar üzerinde belirlenen
değişkenler bakımından pozitif etkilerinin mevcut
olduğu tespit edilmiştir. Bununla birlikte temel bulgular
aşağıda özetlenmiştir:
► İstihdam ve çalışan başına katma değer bakımından
sağlanan etkinin incelenen süre boyunca pozitif ve
sürdürülebilir olduğu görülürken; sonuçların diğer
değişkenler açısından programlar arası farklılaştığı
görülmüştür.
► İhracat yoğunluğu bakımından TÜBİTAK 1507 KOBİ
Ar-Ge Başlangıç ile KOSGEB Ar-Ge ve İnovasyon
Destek Programları’nın zaman içinde artan ancak
sürekli olmayan bir etkisi söz konusu iken KOSGEB
Endüstriyel Uygulama Destek Programı’nın artan
ve sürdürülebilir bir etkiye sahip olduğu tespit
edilmiştir.
► Her üç destek programı için firmaların yapmış
oldukları FSMH (patent, faydalı model, endüstriyel
tasarım ve marka) başvurularında, destekten
yararlandıktan sonraki ilk yıl için istatistiksel olarak
anlamlı ve pozitif bir etki söz konusudur.
► Net satışlar üzerindeki pozitif ve sürdürülebilir etki,
TÜBİTAK 1507 KOBİ Ar-Ge Başlangıç ile KOSGEB
Endüstriyel Uygulama Destek Programları’nda söz
konusu iken KOSGEB Ar-Ge ve İnovasyon Destek
Programı’nda yalnızca birinci ve dördüncü yıllarda
etki görülmüştür.
► TÜBİTAK 1507 KOBİ Ar-Ge Başlangıç ile KOSGEB
Endüstriyel Uygulama Destek Programları’nın net
satışlar üzerindeki pozitif etkisinin yurt içi satışlardan
kaynaklandığı belirlenmiştir.
Destek programlarının değişkenler ile sektör ve ölçek
düzeyindeki etkilerine incelendiğinde ise;
► Her üç programda da imalat sanayinde imalat
dışına göre daha güçlü bir etki söz konusudur.
► Çalışan sayısı açısından incelendiğinde her üç
programda da 1-49 çalışan sayısına sahip firmalar
üzerinde daha güçlü pozitif etki gözlenmiştir.
Elde edilen bulgular ışığında aşağıdaki temel hususların
dikkate alınması önerilmektedir:
► Ölçek bazlı etkiler dikkate alındığında TÜBİTAK
1507 KOBİ Ar-Ge Başlangıç Destek Programı’nın
kendi içinde 1-49 çalışana sahip firmalar ve 50-
249 çalışana sahip firmalar olarak ölçeklendirilmesi
ve her bir ölçekteki firmalara yönelik odak
uygulamaların geliştirilmesi ve kaynakların
dağılımında 1-49 çalışan sayısına sahip firmalara
ağırlık verilmesi önerilmektedir.
► 50-249 arası çalışana sahip firmalar için aşağıdaki
uygulamaların sağlanması önerilmektedir:
> Teknoloji kapasitesi yüksek firmalar için
uluslararası değer zincirlerine entegre olmaya
yönelik destek mekanizmalarının sağlanması.
> Uluslararası programlardan (AB Mali İş birliği
Programları, Ufuk 2020 gibi) yararlanabilmeleri
için TÜBİTAK tarafından verilen Uluslararası
İşbirliklerine Katılımı Özendirmeye Yönelik
Destek ve Ödül Programları’na yönlendirilmeleri.
> Ar-Ge sonuçlarının ticarileştirilmesi ve teknoloji
transferi süreçlerinde önemli rol oynayan girişim
ve risk sermaye şirketleri ağlarına dâhil olacak
mekanizmaların geliştirilmesi.
ARALIK 2021 anahtar