TEKNOPARKLARDA SANAYİ ve TEKNOLOJİ BAKANLIĞI DENETİMİ
Harun ÜNAL
Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Müfettiş Yardımcısı
Safa ALAGÖZ Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Müfettiş Yardımcısı
Giriş
Teknoloji geliştirme bölgesi (TGB); yüksek/ileri teknoloji kullanan firmaların, belirli bir üniversite veya yüksek teknoloji enstitüsü ya da Ar-Ge merkez veya enstitüsünün olanaklarından yararlanarak teknoloji veya yazılım ürettikleri/geliştirdikleri, teknolojik bir buluşu ticari bir ürün veya yöntem haline dönüştürmek için faaliyet gösterdikleri ve bu yolla bölgenin kalkınmasına katkıda bulundukları, aynı üniversite, yüksek teknoloji enstitüsü ya da AR-GE merkez veya enstitüsü alanı içinde veya yakınında; akademik, ekonomik ve sosyal yapının bütünleştiği siteyi veya bu özelliklere sahip teknoparkı ifade etmektedir. Günümüzde ileri teknoloji, inovasyon, risk sermayesi ve sosyal medya şirketlerinin küresel merkezi olarak görülen Silikon Vadisi, dünyadaki teknoloji geliştirme bölgelerinin ilk örneği olarak, Stanford Araştırma Parkı (Stanford Research Park) adıyla 1951 yılında ABD’de kurulmuştur. Ülkemizin teknoloji geliştirme ekosistemine önemli katkısı bulunan TÜBİTAK MAM, 1992 yılında kurularak Türkiye’deki ilk teknopark olmuştur. TGB’lerde yapılan teftişler sırasında denetlenen temel hususlar, yazımızın konusunu oluşturmaktadır.
Teknopark Denetiminin Kapsamı
Ülkemizde teknoloji geliştirme bölgelerine yönelik ilk yasal düzenleme 06/07/2001 tarihli, 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu’dur. Anılan Kanun ve son olarak 10.08.2016 tarihli ve 29797 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Uygulama Yönetmeliği uyarınca, Bakanlığımız tarafından, TGB’lerdeki yönetici şirket ve girişimcilerin faaliyet ve uygulamaları denetlenmektedir. Teknopark denetimlerinin önemli bir bölümü Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Rehberlik ve Teftiş Başkanlığınca Bakandan alınan Onay doğrultusunda re’sen icra edilmektedir. Denetimlerin görece az olan bölümü ise kurum, kuruluş ve ilgililerin yakındıkları konular özelinde yapılan inceleme çalışmalarıdır. Denetimlerde; teknopark yönetici şirketlerinin Kanun ve Yönetmelikten kaynaklanan görevlerini yapabilecek kurumsal kapasitelerinin tetkiki ve bulundukları düzeyin tespiti, teknoparklarda kuluçka merkezi ve teknoloji transfer ofisi hizmetlerinin mezkûr Yönetmelik uyarınca yürütülüp yürütülmediği, kuluçka merkezi ve teknoloji transfer ofislerinde karşılaşılan iyi uygulama örneklerinin irdelenerek, denetlenen yönetici şirketlerin uygulamada karşılaştığı sorunların değerlendirilmesi ve çözüm önerileri geliştirilmesi amaçlanmaktadır.
Teknopark Denetimlerinde Öne Çıkan Bulgular
òProje Değerlendirme Komisyonu
TGB’lerde, Ar-Ge ve tasarım faaliyetinde bulunmak üzere yer almak isteyen girişimcilerin, yürütecekleri projelerini, proje süresi ile birlikte bölge içi ve dışında geçirilmesi gereken sürelerin uygunluğunu, ticarileştirme potansiyeli ve bölgede yer tahsisinin yapılmasına kadar birçok konu bakımından inceleyen, inceleme sonucunda buna ilişkin belgeler düzenleyen Proje Değerlendirme Komisyonu, yönetici şirketin mevzuattaki şartları taşıyan kişiler arasından belirlediği üyelerden oluşmaktadır. Denetimlerde; komisyon üyelerinin mevzuattaki şartları taşıyıp taşımadığı, üyelerin farklı disiplin ve bilim dallarında uzmanlıkları bulunan kişiler arasından seçilip seçilmediği, girişimcilerin sundukları projeler değerlendirilirken puanlamanın hangi kriterlere göre yapıldığı, uygulamada şeffaflık açısından fayda görüldüğü için komisyon kararlarının tutanak altına alınıp alınmadığı ve son olarak projelerin makul bir süre içerisinde değerlendirilip değerlendirilmeği hususları denetlenmektedir.
òEtki Değerlendirme Raporu
Yönetici şirket her yılın sonunda kendisine ve TGB’de yer alan Ar-Ge ve tasarım faaliyetinde bulunan işletmelere sağlanan destek ve muafiyetlerin etki değerlendirmesini yapmak üzere etki değerlendirme raporu hazırlamakta ve raporu haziran ayı içerisinde Bakanlığa göndermektedir. Bu kapsamda gerçekleştirilen denetimlerde; etki değerlendirme raporlarında detaylı değerlendirmelere yer verilip verilmediği, değerlendirme yapılmayan hususların gerekçelerinin açıklanıp açıklanmadığı ve raporun mevzuatta belirtilen süre içerisinde Bakanlığa gönderilip gönderilmediği denetlenmektedir.
òBölge İşletme Yönergesi
TGB’lerde yürütülecek tüm faaliyet ve uygulamalara ilişkin usul ve esasları içeren ve bölgede yer alan tüm gerçek ve tüzel kişilerin uymakla yükümlü olduğu bölge işletme yönergesi, mevzuata uygun olarak yönetici şirket tarafından hazırlanmaktadır. Yönergenin bir kopyası, yönetici şirket kuruluşunun Türkiye Ticaret Sicili Gazetesinde yayımlanmasını takiben en fazla üç ay içerisinde veya mevcut yönergede herhangi bir değişiklik yapılması halinde en fazla 1 ay içerisinde Bakanlığa iletilmektedir. Denetim sürecinde; yönergenin yetkili kişiler tarafından çıkarılıp çıkarılmadığı, yönergenin yürürlüğe girmesine ilişkin yönetim kurulu kararının olup olmadığı, uygulama ile hazırlanan yönerge arasında uyumsuzluk olup olmadığı ve yönergenin mevzuatta belirtilen süre içerisinde Bakanlığa gönderilip gönderilmediği irdelenmektedir.
òProje Süresi Biten Girişimcilere İlişkin İşlemler
Bölgede yer alan girişimcilerin kira sözleşmelerinin devamı için, proje sürelerinin tamamlanma tarihinden itibaren 3 ay içerisinde, yeni bir Ar-Ge veya tasarım projesi sunmaları gerekmekte olup bunun takibi yönetici şirket tarafından yapılmaktadır. 3 aylık proje sunma süresi ile ilgili olarak; çok yakın bir tarihte (03/02/2021) yürürlüğe giren 4691 sayılı Kanunun beşinci maddesine eklenen bir fıkra ile girişimcilerin projelerinin tamamlanma tarihinden itibaren yönetmelikle belirlenen şartlar dâhilinde yeni bir proje sunmamaları halinde kira sözleşmesinin fesholunmuş sayılacağı ve feshin de tahliye nedeni olacağı düzenlenmiştir. Girişimlerin kira sözleşmelerinin devamı için bu durumu gözetmeleri yerinde olacaktır. Denetim çalışmalarında; proje süresi biten ve 3 aylık süre içinde yeni bir proje sunmayan girişimcilerin bölgeden ihracının yapılıp yapılmadığı hususu denetlenerek, bölgede gerçekleştirilen faaliyetlerin sürekliliğinin sağlanması amaçlanmaktadır.
òGirişimcilerin Faaliyetlerine İlişkin Bilgiler Bakımından
Yönetici şirket, kendisinin her türlü hesap ve işlemlerinin yıllık olarak yetkilendirilmiş yeminli mali müşavire inceletilmesi ve söz konusu mali denetim raporunun birer örneğinin her yılın mayıs ayı sonuna kadar kendisine ve Bakanlığa iletilmesini sağlamakla sorumludur. Bakanlık müfettişlerince yapılan denetimlerde; yönetici şirketin her türlü hesap ve işlemlerinin yıllık olarak yeminli mali müşavire incelettirilip incelettirilmediği, mali denetim raporunun mevzuatta öngörülen süre içerisinde Bakanlığa gönderilip gönderilmediği hususu denetlenmektedir.
Değerlendirme
Günümüzde dünyanın içinde bulunduğu konjonktürde, yenilikçi, inovatif ve teknolojik bilgi üretimi, ülke ekonomilerinin amiral gemisi haline dönüşmüştür. Küresel dünyada artan teknolojik rekabette öne çıkmaya katkı sağlayan unsurlardan biri olan teknoloji geliştirme bölgeleri, ülkemizin ekonomisine ve bu doğrultuda 2023 hedeflerine ulaşabilmek açısından etkin bir pozitif dışsallık sağlamaktadır. Bu bağlamda ülkemizde, 2021 yılı itibarıyla TGB’ler tarafından yapılan toplam ihracatın 5.7 milyar dolara ulaşması bunu destekler niteliktedir. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı tarafından TGB’lerde rehberlik boyutu gözetilerek yapılan teftişlerin, bölgede gerçekleştirilen faaliyetlerden maksimum faydanın elde edilebilmesi açısından katkısı olduğu, denetim sonrasında Başkanlığa yapılan geri bildirimlerden anlaşılmaktadır.
Kaynak: MAYIS 2021 anahtar 3-Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı